محمد بن موسی خوارزمی (دائرة‌المعارف‌مؤلفان‌اسلامی)ابوعبدالله محمد بن موسی خوارزمی (حدود ۱۸۰ - پس از ۲۳۲ق)، ریاضی‌دان، منجم، مورخ و جغرافی‌دان ایرانی قرن سوم هجری قمری در دربار عباسیان بود. ۱ - معرفی اجمالیابوعبدالله محمد بن موسی خوارزمی قطربلی مجوسی بغدادی، اصل وی از خوارزم بود و در حدود ۱۸۰ق یا پیش از آن در خوارزم متولد شد و در آخر قرن دوم به حوزه علمی بغداد رفت. [۲]
قربانی، ابوالقاسم، زندگی نامه ریاضی دانان دوره اسلامی، ص۲۳۸.
طبری از خوارزمی با لقب مجوسی و قطربلی یاد کرده و می‌نویسد: او از منجمانی بود که خلیفه الواثق (خلافت ۲۲۷-۲۳۲ق) پیش از مرگ، او را به بالین خود خواند تا بر اساس دانسته‌های نجومی‌اش از فرجام مرضش آگاه شود. به نوشته ابن ندیم، وی در بیت الحکمه مامون عباسی کار می‌کرد و در علوم هیئت صاحب‌نظر بود. به هر حال خوارزمی ریاضی‌دان، منجم، مورخ و جغرافی‌دان ایرانی است و مورد توجه خلیفه وقت مامون عباسی (خلافت ۱۹۸-۲۱۸ق) بود. موریس شربل در تحقیقاتش درباره خوارزمی آورده که وی زمانی از جانب مامون، در راس یک هیئت بلندپایه جهت بحث و پژوهش به افغانستان فرستاده شد. [۵]
شربل، موریس، موسوعة علماء الریاضیات، ص۲۸۱.
زرکلی نیز درباره مرتبه علمی وی یادآور می‌شود که مامون نه تنها مسئولیت خزانه الحکمه را به وی واگذار کرد، بلکه جمع‌آوری تمام کتب یونانی و ترجمه آنها را به وی سپرد و به او ماموریت داد تا کتاب المجسطی بطلمیوس را به اختصار درآورد. او پس از انجام این کار آن را سندهند نام نهاد. ابن ندیم این کتاب را که زیج‌های اول و دوم خوارزمی بوده، کتاب مورد اعتماد منجمان دانسته است. ۲ - وفاتدر تاریخ وفات او اختلاف است. مشهور آن است که وی پس از سال ۲۳۲ق درگذشته است. ۳ - تالیفاتآثار خوارزمی عبارت‌اند از: الرخامه، العمل بالاسطرلاب، التاریخ، عمل الاسطرلاب الجبر و المقابله، الجمع و التفریق، تقویم البلدان الجمهره، استخراج تاریخ الیهود و اعیادهم، صورة الارف یا رسم افریقیه الجداول الفلکیه و رسم الربع المعمور. [۱۵]
بروکلمان، کارل، تاریخ الادب العربی، ج۴، ص۱۶۴.
[۱۶]
مصاحب، غلامحسین، دائرة المعارف فارسی، ج۱، ص۹۲۵.
[۱۷]
کحاله، عمررضا، معجم مصنفی الکتب العربیه، ص۵۹۳.
[۱۹]
دهخدا، علی‌اکبر، لغت نامه، ج۶، ص۸۸۰۰.
[۲۱]
سزگین، فؤاد، تاریخ التراث العربی، ج۴، ص۲۵۷.
۴ - پانویس۵ - منبع• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۶۹۳، برگرفته از مقاله «محمد خوارزمی». رده‌های این صفحه : جغرافی‌دانان قرن 3 (قمری) | درگذشتگان سال 232 (قمری) | ریاضی‌دانان قرن 3 (قمری) | زادگان سال 180 (قمری) | شخصیت‌های قرن 3 (قمری) | مؤلفان قرن 3 (قمری) | منجمان قرن 3 (قمری) | مورخان قرن 3 (قمری)
|